Gedwongen opname 

Psyche onderneemt en overziet (vervolg)acties om het stijgend aantal gedwongen opnames te laten stagneren of reduceren, of gedwongen opname kwalitatiever te organiseren.

Een gedwongen opname is een zeer ingrijpende gebeurtenis voor patiënten en hun naasten.  De cijfers van gedwongen opnames blijven stijgen, ook van minderjarigen. Enkele verklaringen hiervoor zijn:

de toename van externaliserende stoornissen zoals aandachtstoornissen, agressie, middelenmisbruik, eetstoornissen, enz.
culturele verschillen in de samenleving nemen toe, en de verdraagzaamheid neemt af
gedwongen opname wordt gebruikt om in een crisissituatie wachtlijsten te omzeilen

Gedwongen opname is een complex thema met veel betrokken actoren en sectoren, en niet in het minst de persoon zelf die gedwongen opgenomen wordt en zijn omgeving. Samenwerking en expertisedeling zijn cruciaal om de gedwongen opname in alle fases kwalitatief te organiseren.

Studiedag ‘Ongedwongen kijken naar gedwongen opname’

Om het thema gedwongen opname mee onder de aandacht te houden, organiseerden de procesbegeleiders van Psyche in samenwerking met Zorgnet-Icuro en het Brussels Platform voor Geestelijke Gezondheid een Vlaamse studiedag ‘Ongedwongen kijken naar gedwongen opname’. Zo’n 150 stakeholders uit verschillende betrokken sectoren kwamen er samen voor beschouwingen en reflecties rond deelthema’s met betrekking tot gedwongen opname, om van daaruit prioritaire thema’s ter opvolging te formuleren. 

Klik hier voor een terugblik op de studiedag

Noden rond gedwongen opname vertalen naar acties

Na de studiedag is een Vlaamse opvolggroep ontstaan met als doelstellingen:

informatie verknopen,
initiatieven versterken door samenwerking,
en knelpunten remediëren.

Deze groep richt zich op volgende thema’s:

Nieuwe wetgeving
Wetenschappelijk onderzoek
Breder dan gedwongen opname
Intersectorale samenwerking
Goede praktijken/vorming

Voorstel tot herziening van de wet gedwongen opname

Eind 2022 heeft de werkgroep “wet inzake de bescherming opgelegd aan een persoon met een psychiatrische aandoening” (WBPPA) zijn activiteiten afgerond. Raf De Rycke, voorzitter van werkgroep, gaf op de studiedag een inkijk in het voorstel voor de herziening van de wet van 1990 betreffende ‘de bescherming van de persoon van de geesteszieke’. Merk op dat we niet meer spreken van ‘gedwongen opname’ maar van een ‘beschermende maatregel’. De volledige toelichting kan je hier herbekijken.

Dataregistratie en wetenschappelijk onderzoek

Ondanks de omschreven evoluties en het feit dat ziekenhuizen wel data registreren, worden de cijfers sinds 2018 niet meer verwerkt op Vlaams niveau. In sommige provincies, zoals in Oost-Vlaanderen en Antwerpen, zijn er wel (tijdelijke) initiatieven om data te analyseren.

Om gefundeerde initiatieven te kunnen ontwikkelen, is er nood aan meer data en dus een goede registratie. Dit gaat over patiënten die aangemeld worden op spoed, patiëntenstromen, patiëntenprofielen, pathologie, gemiddelde duur van het statuut, nazorg, enzovoort.

Intersectorale samenwerking

Zowel in de dagdagelijkse praktijk als op studiedagen en overlegmomenten klinkt de nood om meer en meer regelmatig af te stemmen tussen sectoren op verschillende niveaus. Er is goede wil vanuit alle belanghebbenden. Tegelijk blijkt dat er nog een weg af te leggen is naar wederzijds begrip en afstemming. Bovendien blijft goede afspraken maken, op papier, tussen de verschillende actoren, een terugkerende aanbeveling (Vander Laenen, 2022). Het actief betrekken van ervaringsdeskundigen en naasten is hierbij ook een aandachtspunt.

Expertisedeling: goede praktijken uitwisselen en vorming

Lokaal zijn er diverse goede praktijken die inspirerend kunnen zijn voor andere regio's, zoals bijvoorbeeld het gebruik van een draaiboek in Limburg en afspraken tussen politie en ziekenhuizen in Gent. Intersectorale samenwerking kan worden bevorderd door het aanbieden van intersectorale opleidingen en vormingen waarbij zowel juristen als zorgverstrekkers een deel van de opleiding geven. Dit zorgt ervoor dat verschillende perspectieven aan bod komen, wat leidt tot meer begrip voor andere disciplines en tot een vollediger beeld op de situatie. Bovendien bepleit de literatuur om, zowel bij basisopleidingen als bij vormingen, in te zetten op persoonlijk contact met ervaringsdeskundigen en hun naasten. (Vander Laenen, 2022)

Wat doen de procesbegeleiders?

Regionale intersectorale samenwerkingsverbanden faciliteren

In alle Vlaamse provincies zijn er overlegstructuren waar gedwongen opname aan bod komt. Er bestaan ruwweg twee soorten overleg, namelijk gericht op minderjarigen en gericht op volwassenen. In sommige regio’s zal Psyche een faciliterende rol opnemen.

Limburg: Sinds 2015 begeleidt Psyche (voormalig VLOGG) de werkgroep gedwongen opname. Voorbeelden van realisaties zijn het draaiboek gedwongen opname. Een dynamisch document dat regelmatig herwerkt wordt.
Vlaams-Brabant: Psyche start de werkgroep gedwongen opname, die stopgezet werd in 2017, opnieuw op.

De implementatie van de crisiskaart bevorderen

De crisiskaart als houvast voor de kaarthouder en omstanders

De crisiskaart is een persoonlijk document voor mensen die ooit een psychische crisis hebben meegemaakt of bang zijn er één mee te maken. Het legt vast wat omstanders en hulpverleners wel of vooral niet moeten doen bij een (dreigende) crisis, en bevat informatie zoals te verwittigen personen, lopende behandeling, en medicatie. De crisiskaart is de samenvatting van een achterliggend crisisplan, dat de persoon heeft opgesteld wanneer hij/zij helder voor ogen heeft wat wenselijk is in geval van crisis. Een crisiskaart geeft dus houvast zowel voor de kaarthouder als voor de mensen die helpen.

Meer info: zie presentatie van Nathalie Albert op de Studiedag ‘Ongedwongen kijken naar gedwongen opname’ van 24 oktober 2022.

De crisiskaart als effectief instrument om gedwongen opnames te reduceren

Crisisplannen zijn volgens onderzoek effectief om het aantal gedwongen opnames te reduceren (Ruchlewska-Winius, 2015, Sutherby et al., 1999, Vander Laenen, 2016). De crisiskaart past ook bij de herstelvisie, die gelijkwaardigheid, respect, participatie en de krachten en mogelijkheden van de patiënt als uitgangspunten neemt (Cools, 2017). Buitenlandse studies tonen aan dat patiënten de crisiskaart en het crisisplan positief evalueren omdat hun standpunt gerespecteerd wordt (Thornicroft et al., 2013, Vander Laenen, 2016).

Psyche bevordert de verdere implementatie van de crisiskaart

De crisiskaart, en het achterliggend crisisplan, komt al een aantal jaren in beeld. De mate waarin de crisiskaart geïmplementeerd is, verschilt per regio in Vlaanderen. Gezien de bewezen effectiviteit van dit instrument wil Psyche de crisiskaart blijvend onder de aandacht houden, en verdere implementatie bevorderen.

Documentatie i.v.m. gedwongen opname

Publicaties waarbij Psyche betrokken is

Andere publicaties (niet-exhaustief)

Schoevaerts, K., Bruffaerts, R., & Vandenberghe, J. (2014). Gedwongen opname in Vlaanderen. Medisch-psychiatrische en epidemiologische perspectieven. Academia Press; Gent.

Vander Laenen, F. (2021). Gedwongen opname : ervaringen van professionals en ervaringsdeskundigen. Gompel&Svacina. http://hdl.handle.net/1854/LU-8728484