De kracht van vrijwilligerswerk in de geestelijke gezondheidszorg

Vrijwilligerswerk in de geestelijke gezondheidszorg gaat verder dan simpelweg anderen helpen. Het kan mensen ook opnieuw laten groeien, verbinden en hun zelfvertrouwen versterken. Maar hoe werkt dat precies? En waar liggen de grenzen? Onderzoeker Veerle Soyez legt uit wat vrijwilligerswerk zo bijzonder maakt en wanneer het níét werkt. 

Wie zet zich in als vrijwilliger in de ggz? 

Vrijwilligers zijn een diverse groep. Sommigen organiseren activiteiten of ondersteunen dagbesteding, anderen hebben meer administratieve of technische functies. 

In de geestelijke gezondheidszorg kun je grofweg twee soorten vrijwilligers onderscheiden: 

• Mensen die naast hun andere activiteiten een zinvolle bijdrage willen leveren in de zorg. 

• Mensen die zelf in een behandeltraject zitten en vrijwilligerswerk gebruiken om opnieuw aansluiting te vinden bij de maatschappij. 

Vrijwilligerswerk hoeft niet altijd officieel georganiseerd te zijn. Een buur die helpt in de tuin of een lokale vrijwilliger die kleine klusjes doet kan even goed bijdragen aan maatschappelijke betrokkenheid.

Waarom vrijwilligerswerk helend kan zijn 

Voor mensen in een behandeltraject kan vrijwilligerswerk een brug vormen naar de maatschappij en het professionele leven. Het biedt kansen om een sociaal netwerk op te bouwen, vaardigheden te ontwikkelen en de eigen horizon te verruimen. 

Veerle Soyez verwijst naar de geluksdriehoek, een concept dat welzijn in drie bouwstenen verdeelt: je goed voelen, jezelf kunnen zijn en goed omringd zijn. Vrijwilligerswerk kan al deze bouwstenen versterken. Dit leidt tot:

• Betekenisvolle invulling wanneer professioneel werk nog niet mogelijk is. 

• Bevordering van sociale verbondenheid en relaties, wat een krachtige buffer vormt tegen eenzaamheid. 

Onderzoek toont aan dat vooral oudere vrijwilligers, die vaak verlieservaringen hebben meegemaakt, baat hebben bij deze sociale verbondenheid. Vrijwilligerswerk kan hen helpen meer positieve emoties te ervaren en opnieuw deel te nemen aan de samenleving. 

Wanneer vrijwilligerswerk minder goed werkt 

Niet elk vrijwilligerswerk is automatisch helend. Alles hangt af van de context, begeleiding en rolomschrijving. 

Voor mensen die vrijwilligerswerk doen als opstap naar een baan, is een gevoel van competentie cruciaal. Taken buiten iemands kunnen of zonder begeleiding kunnen stress veroorzaken.  

Een duidelijke rol en goede begeleiding zijn cruciaal. Zo blijft de positieve impact behouden en voelt vrijwilligerswerk echt zinvol. Matching gaat dus niet alleen over het vinden van een taak, maar ook over het opbouwen van een basis van vertrouwen en ondersteuning. 

Matching en begeleiding 

Een succesvolle match tussen vrijwilliger en organisatie vraagt tijd en aandacht. Het is belangrijk dat vrijwilliger en organisatie elkaar leren kennen en samen reflecteren: “Is dit iets voor mij?”  

Begeleiding blijft nodig, ook als de vrijwilliger zich eenmaal op zijn plek voelt. Zorgprofessionals kunnen helpen bij het veilig en passend inzetten van vrijwilligers, vooral wanneer het werk deel uitmaakt van een behandeltraject. Zo kan de veiligheid en het welzijn van de vrijwilliger gewaarborgd worden, en kan er samen gekeken worden naar mogelijke valkuilen of alternatieve taken. Autonomie blijft wel belangrijk. Mensen moeten zelf kunnen kiezen wat ze willen doen. 

Vrijwilligerswerk en sociale inclusie 

Vrijwilligerswerk kan ook een belangrijke rol spelen in sociale inclusie. Het succes hangt af van push- en pull-factoren: enerzijds moet de organisatie moeite doen om iemand te betrekken, anderzijds zijn er steunmaatregelen nodig om actief deel te nemen. 

Motivatie, vertrouwen en tijd zijn cruciaal: sociale netwerken ontstaan niet van de ene op de andere dag, maar kunnen via vrijwilligerswerk duurzaam worden opgebouwd. 

Een aanvulling op de formele zorg 

Vrijwilligerswerk en formele zorg vullen elkaar aan. Terwijl de formele zorg zich richt op kernfuncties, kan vrijwilligerswerk een extra laag bieden: meer flexibiliteit, verbinding en een menselijke touch. Voor sommige mensen kan het zelfs een brug zijn naar onafhankelijkheid of uit de zorg stappen. 

Het mooie van vrijwilligerswerk is immers dat het buiten de lijnen van systemen kan kleuren, waardoor de rigiditeit van sommige structuren doorbroken wordt. 

Dit artikel is gebaseerd op het artikel “De helende kracht van helpen” van Veerle Soyez in Psyche magazine. Lees het volledige artikel daar voor meer inzichten.